Του Ηλία Γιαρματζίδη
BA Economics & Politics – MBA Strategic Management – PhDc Tourism Management
Σύμβουλος Ανάπτυξης, στη «Lever – Σύμβουλοι Ανάπτυξης ΑΕ», μέλος του Ομίλου «Σαμαράς & Συνεργάτες»
Το έργο
Στο διάστημα Απρίλιος – Δεκέμβριος 2021, η «Lever – Σύμβουλοι Ανάπτυξης ΑΕ», μέλος του Ομίλου «Σαμαράς & Συνεργάτες» συμμετείχε σε κοινοπραξία εταιρειών στην οποία το Υφυπουργείο Τουρισμού της Κύπρου ανέθεσε την εκπόνηση δύο μελετών με σκοπό τον εξορθολογισμό της Εθνικής Στρατηγικής Τουρισμού 2030 (ΕΣΤ-2030) στη βάση της αειφόρου ανάπτυξης. Η πρώτη αφορούσε στη Μελέτη Φέρουσας Ικανότητας της ΕΣΤ-2030, ενώ η δεύτερη στη σχετική Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ). Η «LEVER – Σύμβουλοι Ανάπτυξης ΑΕ» ανέλαβε εξ’ ολοκλήρου την εκπόνηση της πρώτης.
Το ζήτημα
Ο τουρισμός στην Κύπρο συνεισφέρει άμεσα και έμμεσα το 20% περίπου του ΑΕΠ. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα των βασικών τουριστικών δεικτών του 2019, (τελευταίο ανεπηρέαστο, από την πανδημία του Covid-19, έτος για την τουριστική οικονομία), η Κύπρος υποδέχθηκε σχεδόν 4 εκ. τουρίστες (65% αύξηση σε σχέση με το 2013) οι οποίοι δημιούργησαν τουριστικό εισόδημα περίπου 2,7 δισεκ. ευρώ (σε σχέση με τα 2,1 δισεκ. ευρώ το 2013). Παρόλα αυτά, η μέση δαπάνη ανά ταξιδιώτη μειώθηκε από τα €868 (2013) στα €672 (2019). Διαχρονικά, η εποχικότητα και η υπερσυγκέντρωση τουριστών σε συγκεκριμένους προορισμούς αποτελούν προβλήματα για τον Κυπριακό τουρισμό, ο οποίος (κυρίως λόγω των δυνατοτήτων συνδεσιμότητας που επιτρέπει ως νησί) συνεχίζει να βασίζεται στο μοντέλο του μαζικού τουρισμού. Την τελευταία δεκαετία, τα ζητήματα της κλιματικής αλλαγής, της βιώσιμης διαχείρισης των πόρων, της αντιμετώπισης του φαινομένου του «υπερτουρισμού», της εδραίωσης της πρακτικής της βραχυχρόνιας μίσθωσης (Airbnb), των διαφορετικών χαρακτηριστικών στις ταξιδιωτικές επιλογές που ακολουθεί η νέα γενιά ταξιδιωτών (millennials) και φυσικά των απαιτήσεων για συνθήκες ασφάλειας και υγείας που επέβαλε η πανδημία, διαμορφώνουν ένα νέο περιβάλλον εντός του οποίου η κάθε στρατηγική οφείλει να προσαρμοστεί. Αναγνωρίζοντας την ανάγκη προσαρμογής στο νέο αυτό περιβάλλον, το Υφυπουργείο Τουρισμού της Κύπρου συνέταξε την Εθνική Στρατηγική Τουρισμού 2030, όραμα της οποίας αποτελεί η «βιώσιμη ανάπτυξη του Κυπριακού Τουρισμού με τρόπο ευεργετικό για την οικονομία, την κοινωνία και το περιβάλλον». Το Υφυπουργείο στοχεύει στην περαιτέρω προσαρμογή της ΕΣΤ-2030 στις απαιτήσεις της αειφόρου ανάπτυξης μέσα από την εκπόνηση των μελετών της Φέρουσας Ικανότητας και της ΣΜΠΕ.
Η πρόκληση
Η πρόκληση που κληθήκαμε να αντιμετωπίσουμε στη «Lever – Σύμβουλοι Ανάπτυξης ΑΕ» είχε ένα σημαντικό βαθμό πολυπλοκότητας καθώς, όπως εξαρχής διαπιστώθηκε, δε θα ήταν αρκετό για μια χώρα, που βασίζει το ένα πέμπτο της ανάπτυξής της στην τουριστική βιομηχανία, να θέσουμε απλώς τα όριά της, με τον κλασσικό τρόπο που οι μελέτες φέρουσας ικανότητας επιδιώκουν να πετύχουν. Αντίθετα, στοχεύσαμε σε έναν πιο αποδοτικό επιχειρησιακά στόχο, αυτόν της ενσωμάτωσης στοιχείων βιώσιμης οργάνωσης της διαχείρισης της τουριστικής ανάπτυξης, στόχος που προϋποθέτει μια σταδιακή εξέλιξη της οργανωσιακής κουλτούρας.
Πρακτικά, αυτό που απαιτούνταν να συνθέσουμε ήταν, όχι απλώς έναν μηχανισμό παρακολούθησης της υλοποίησης των δράσεων της στρατηγικής, αλλά ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης της εφαρμογής της, όπου πιο σημαντικό ρόλο και από τους ίδιους τους δείκτες απόδοσης (KPIs) αναλαμβάνει το σύστημα οργάνωσης και αλληλεπίδρασης των ενδιαφερόμενων μερών που αποτελούν τον πυρήνα του συστήματος.
Η μεθοδολογία
Αρχικά εστιάσαμε στην αποτύπωση των πιέσεων που ασκούνται στο σύνολο των πόρων, σε όλο το φάσμα της τριπλής έλικας: κοινωνία & πολιτισμός, οικονομία, περιβάλλον. Μέσω της συστηματικής ανάλυσης των υφιστάμενων μελετών, αλλά και της έρευνας πεδίου, αναγνωρίστηκαν αφενός οι τουριστικές δραστηριότητες που συντελούν στις πιέσεις και αφετέρου οι κρίσιμοι παράγοντες που αποδίδουν στις πιέσεις αυτές, μη βιώσιμα χαρακτηριστικά τα οποία και πρέπει να ελέγχονται.
Για τη δημιουργία αυτού του μηχανισμού ελέγχου των κρίσιμων παραγόντων, αξιοποιήθηκαν τεχνικές και μεθοδολογίες τεσσάρων διαφορετικών μοντέλων εκτίμησης της τουριστικής φέρουσας ικανότητας: του Παγκόσμιου Συμβουλίου Αειφόρου Τουρισμού (GSTC), του Ευρωπαϊκού Συστήματος Τουριστικών Δεικτών (ETIS), του Οδηγού Δεικτών Βιώσιμης Ανάπτυξης Προορισμών (UNWTO) και της Μεθοδολογίας Ανάπτυξης Τουριστικής Φέρουσας Ικανότητας (ESPON).
Παράλληλα, προτάθηκε ένα σύστημα οργάνωσης και λειτουργίας της δομής παρακολούθησης, όπου κάθε συμμετέχον ενδιαφερόμενο μέρος έχει διακριτό ρόλο και οι απαιτήσεις που αναλογούν στο καθένα από αυτά δεν υπερβαίνουν τις θεσμικές του αρμοδιότητες. Κρίσιμη προσδοκία της μεθοδολογίας είναι πως μέσα από τη συνεχόμενη εφαρμογή της, αφενός θα βελτιστοποιηθούν τα εργαλεία ελέγχου (δείκτες, όρια τιμών, πηγές δεδομένων, διαδικασίες, κτλ.) και αφετέρου θα ενσωματωθεί σταδιακά μια νέα οργανωσιακή κουλτούρα συνεργασίας για την επίτευξη των κοινών στόχων.
Η επόμενη μέρα
Για τη «Lever – Σύμβουλοι Ανάπτυξης ΑΕ», όπου η διαρκής αναβάθμιση και βελτίωση των λύσεων ανάπτυξης που προτείνουμε αποτελεί τον πυρήνα του επιχειρηματικού μας μοντέλου, η ανατροφοδότηση που θα λάβουμε από την εφαρμογή του συστήματος είναι κρίσιμης σημασίας. Οι διαπιστώσεις που θα προκύψουν από τα πρώτα δύο έτη της εφαρμογής του θα επηρεάσουν την εξέλιξη των συστημάτων παρακολούθησης της βιωσιμότητας που αναπτύσσουμε και στους υπόλοιπους τομείς υποστήριξης (περιβάλλον, αστική ανάπτυξη, κινητικότητα, ψηφιακός μετασχηματισμός, πολιτισμός, κ.α.) και θα αποσαφηνίσουν εάν στα ζητήματα αστικής και περιφερειακής ανάπτυξης βρισκόμαστε πράγματι στο κατώφλι αλλαγών που σηματοδοτούν μια αλλαγή παραδείγματος (έμφαση στην οργανωσιακή δομή) ή εάν στο επικρατούν μοντέλο (έμφαση στα εργαλεία) έχουμε αρκετό ακόμη δρόμο να διανύσουμε.
