Κάθε χρόνο χάνονται δισεκατομμύρια ευρώ λόγω απάτης και διαφθοράς στους οργανισμούς, δημόσιους και ιδιωτικούς. Συγκεκριμένα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά το κόστος της απάτης και διαφθοράς στην Ευρωπαϊκή Ένωση σε €120 δισεκατομμύρια ετησίως. Αυτές οι άμεσες οικονομικές απώλειες προέρχονται από κλοπή δημοσίων κονδυλίων, υπεξαιρέσεις, δωροδοκίες κλπ.
Υπάρχουν όμως και οι έμμεσες οικονομικές απώλειες:
- Μείωση Οικονομικής Ανάπτυξης λόγω αύξησης της αστάθειας του επιχειρηματικού περιβάλλοντος και της επιβάρυνσης του επενδυτικού κλίματος.
- Βλάβη στη Φήμη των Οργανισμών που έχουν εμπλακεί σε απάτες με συνέπεια την συρρίκνωση της πελατειακής βάσης και του μεριδίου αγοράς.
- Αύξηση Επιχειρηματικού Κόστους λόγω δυσκολότερης κανονιστικής συμμόρφωσης και πολυπλοκότερης διαδικασίας προμηθειών.
- Διάβρωση της Εμπιστοσύνης των Πολιτών που οδηγεί σε κοινωνικές αναταραχές και παρακμή της κοινωνίας.
- Υποβαθμισμένες δημόσιες υπηρεσίες με ανεπαρκείς υποδομές που οδηγούν στην μείωση της ποιότητας ζωής.
Αφού απαριθμήσαμε τις συνέπειες τις απάτης, ας δώσουμε και έναν ορισμό: Απάτη είναι κάθε εκούσια πράξη που χαρακτηρίζεται από απιστία, ατιμία, απόκρυψη αλήθειας, πλαστογραφία και παραβίαση της εμπιστοσύνης για την εξασφάλιση παράνομου προσωπικού ή επιχειρηματικού οφέλους.
Πως όμως ευδοκιμεί η απάτη; Η σύντομη απάντηση είναι κακώς σχεδιασμένες δικλίδες ελέγχου και αδύναμο σύστημα διακυβέρνησης. Έτσι λοιπόν χρειάζεται ένα συμπαγές Σύστημα Εσωτερικού Ελέγχου για να περιοριστεί ο κίνδυνος της απάτης. Εδώ εισέρχεται και ο ρόλος του Εσωτερικού Ελεγκτή ο οποίος σύμφωνα με το Πρότυπο 3.1 [Επάρκεια], πρέπει να διαθέτει επαρκή γνώση αναγνώρισης και αξιολόγησης των κινδύνων απάτης καθώς και τον τρόπο με τον οποίον οι κίνδυνοι απάτης αντιμετωπίζονται από τον Οργανισμό.
Ο Εσωτερικός Ελεγκτής πρέπει να ανιχνεύει, να αποτρέπει και να παρακολουθεί τους κινδύνους απάτης κατά την εκτέλεση των ελέγχων που διενεργεί. Θα πρέπει να αντιδρά άμεσα όταν έρχεται αντιμέτωπος με ένα κίνδυνο απάτης, εκτελώντας έλεγχο δικλίδων, αξιολόγηση των κινδύνων και προγραμματισμό ελέγχων.
Αξίζει να αναφερθεί ότι ο Εσωτερικός Ελεγκτής δεν είναι υπεύθυνος για την αποτροπή της απάτης. Αυτή η ευθύνη βαρύνει την διοικητική ιεραρχία και συγκεκριμένα την πρώτη γραμμή άμυνας. Τέλος, ο τρόπος που ο οργανισμός διαχειρίζεται τον κίνδυνο απάτης βαρύνει την μονάδα Διαχείρισης Κινδύνων, αν υφίσταται, που αποτελεί και την δεύτερη γραμμή άμυνας. Διαφορετικά, η ευθύνη βαρύνει αποκλειστικά την ανώτατη διοίκηση.
Ο Οργανισμός θα πρέπει να σχεδιάσει και να εφαρμόσει Πλάνο Δράσης για περιπτώσεις Απάτης το οποίο να περιλαμβάνει πολιτικές αντιμετώπισης και μεθόδους διερεύνησης. Ο ρόλος του κάθε εμπλεκόμενου μέρους πρέπει να δηλώνεται ξεκάθαρα. Έτσι οι κινήσεις του Εσωτερικού Ελέγχου σε περίπτωση ανίχνευσης απάτης και αποτυχίας δικλίδων πρέπει να ακολουθούν συγκεκριμένο «πρωτόκολλο».
Σε αυτό το πλαίσιο λοιπόν, ο Εσωτερικός Έλεγχος θα ανιχνεύσει τους κινδύνους απάτης αναλύοντας δεδομένα, μελετώντας τάσεις και ανιχνεύοντας μοτίβα που μπορεί να υποδηλώνουν απάτη και υπεξαίρεση.
Παρακάτω αναφέρουμε την ελάχιστη απαιτούμενη τεχνογνωσία που πρέπει να διαθέτει ο Εσωτερικό Έλεγχος:
- Να αναγνωρίζει «κόκκινες σημαίες» (red flags) ύπαρξης απάτης.
- Να κατανοεί τα χαρακτηριστικά και τις τεχνικές απάτης καθώς και σενάρια με κομπίνες που μπορεί πραγματοποιηθούν.
- Να αξιολογεί δείκτες απάτης και να κρίνει αν πρέπει να προτείνει την διεξαγωγή επίσημης έρευνας.
- Να αξιολογεί την αποτελεσματικότητα των δικλίδων στην πρόληψη και ανίχνευση της απάτης.
Στο βαθμό που απουσιάζουν δεξιότητες, οι Εσωτερικοί Ελεγκτές μπορούν να ζητήσουν εξιδεικευμένη βοήθεια, εντός ή εκτός του οργανισμού, όπως προβλέπουν και τα Διεθνή Πρότυπα Εσωτερικού Ελέγχου. Μπορεί να ζητηθεί η βοήθεια Νομικών Συμβούλων, Εγκληματολογικής Λογιστικής κλπ.
Το Πλάνο Δράσης για περιπτώσεις Απάτης μπορεί να διαφέρει από Οργανισμό σε Οργανισμό ανάλογα με τους διαθέσιμους πόρους και το επίπεδο ανοχής στους κινδύνους. Ακόμη, μερικοί Οργανισμοί εμπλέκουν τον Εσωτερικό Έλεγχο στην διερεύνηση της Απάτης. Ο Εσωτερικός Ελεγκτής δεν υποχρεούται να διερευνά την απάτη ούτε να έχει την συγκεκριμένη τεχνογνωσία. Ο Έλεγχος Απάτης προτείνεται να διενεργείται από εξειδικευμένο, πιστοποιημένο Ελεγκτή Απάτης (Certified Fraud Examiner).
Είναι λοιπόν συνετό ο Εσωτερικός Έλεγχος να μην συμμετέχει στη διερεύνηση της απάτης αλλά να παραμείνει στον διαβεβαιωτικό του ρόλο για την αποτελεσματικότητα των δικλίδων που ανιχνεύουν και προλαμβάνουν την απάτη.
Συμπερασματικά, η απειλή της απάτης αποτελεί πρόκληση για κάθε Οργανισμό, ανεξαρτήτως μεγέθους, κλάδου ή χώρας. Για αυτό και πρέπει να εξοπλιστεί με ένα Πλάνο Δράσης για περιπτώσεις Απάτης καθώς και ένα σύστημα εσωτερικών δικλίδων που θα λειτουργεί πρώτον αποτρεπτικά και δεύτερον ανιχνευτικά. Ο ρόλος του Εσωτερικού Ελέγχου είναι να υποστηρίζει τον Οργανισμό στην πρόληψη και αναχαίτιση της απάτης μέσα από την άριστη γνώση και στενή παρακολούθηση του Συστήματος Εσωτερικού Ελέγχου παρέχοντας εύλογη διαβεβαίωση για την αποτελεσματικότητά του.
